Aardbei onder controle: Naar een fossielvrije jaarrondteelt

De Nederlandse belichte aardbeienteelt is gericht op junidragers. Dit is veelal een enkele teelt of een doorteelt. Het nadeel hiervan is de relatief lange aanlooptijd naar de oogst, gevolgd door een relatief korte oogsttijd als gevolg van één grote piek in productie. Om de belichte teelt fossielvrij en efficiënter te maken is het wenselijk dat een plant net als in de tomatenteelt een continue vruchtdracht heeft om continu te kunnen blijven oogsten en oogstpieken en dalen grotendeels vermeden worden. Dit biedt verscheidene voordelen.

Foto boven: ‘Dormancy’ bij Fandango in mei 2023 vanwege verduistering tot 12.5 uur daglengte. Links=Inspire, rechts=Fandango.

Foto's onder: ‘Dormancy’ bij Fandango in oktober 2022. Links=Inspire, rechts=Fandango.

De voordelen zijn:

• Een hogere potentiële productie omdat slechts eenmaal per jaar een opbouwfase van het gewas nodig is. Tegelijkertijd verhoogt dit ook de energetische efficiëntie omdat maar eenmalig per jaar een vegetatief gewas wordt belicht en verwarmd.
• Een kwalitatief beter product omdat oogstpieken met veel kleine vruchten vermeden worden.
• Een verhoging van de energetische efficiëntie omdat er volgens de principes van Het Nieuwe Telen (maximalisatie, kasisolatie en minimalisatie van afluchten van warmte) kan worden geteeld omdat oogstpieken vermeden worden. Er hoeft dus niet, zoals in de gekoelde junidragerteelt, tijdens een oogstpiek maximaal gekoeld te worden.

Uiteindelijk zal de inzet van licht en warmte geminimaliseerd en fossielvrij moeten worden. Het werken met één planting per jaar is hierin een belangrijke stap. Het project kende twee hoofddoelen: (1) Halvering van de input van gas en elektriciteit per vierkante meter: respectievelijk van 15 naar 7.5m³ en van 200kWh/m² naar 100kWh; en (2) jaarrond trosinducerend telen in balans waarbij in de winter een oogst van ruim 500g/m²/week kan worden behaald.

Proefopzet
Er waren twee kassen van ieder 200m², met ieder een eigen daglengte-strategie tijdens de belichte winterperiode. Er werd geteeld met de low chill rassen Fandango en Inspire. In de aanloopfase naar het belichtingsseizoen toe, is in beide kassen de natuurlijke dag verlengd tot 12 uur met cyclische belichting (12-uurskas) of puur verrood of rood afhankelijk van de strekking (18-uurs kas). In de belichtingsperiode vanaf week 47 werd in de ene kas een ‘korte’ dag van 12 uur aangehouden. En in de andere kas kon worden doorbelicht tot 18 uur met rood licht als nabelichting. Eerder onderzoek heeft uitgewezen dat met dit spectrum een lange dag kan worden belicht zonder dat de trosinductie stopt. De lichtsommen werden gelijk gehouden, dus de momentane LED-intensiteit was in de 12-uurskas veel hoger. Na de winter is in beide kassen de daglengte verkort tot 12.5 uur om zo een tros-inducerende daglengte aan te houden om zo vruchtdracht te hebben in het late voorjaar en de zomer. Acht weken voor het einde van de proef is er een natuurlijke daglengte aangehouden omdat dan verdere trosinductie geen zin meer heeft.

Resultaten energie
De besparing in elektra naar ruim 100kWh/m² ligt grotendeels voor rekening van de overstap van SON-T naar LED. De nabelichtingskas bespaarde 7% in elektriciteit vanwege de hogere energie-efficiëntie van het rode licht. De warmtevraag is geminimaliseerd door gebruik te maken van een transparant energiedoek en een lichtuitstootscherm. Hierdoor lag het gasverbruik van de 12-uurskas (kas zonder buitengevel) op 7m³/m². Bij een commerciële kas zou dit verbruik zo’n 10% hoger kunnen liggen. Het verbruik van de 18-uurskas (kas met buitengevel) lag twee keer zo hoog. Gecorrigeerd voor het geveleffect heeft de nabelichtingsstrategie rond de 2.5m³ extra gekost. Het hogere verbruik komt doordat er in de avonduren een verdampend gewas onder gesloten schermen staat waardoor er is gekozen om 17°C luchttemperatuur aan te houden om kans op condensatie te verkleinen. Hiervoor moest extra worden gestookt.    

Resultaten teel
Om eerder in productie te komen, is een deel van de planten het afgelopen jaar tijdens de opkweek verduisterd tot zo’n 10 uur daglengte op het trayveld. In september 2022 zijn deze planten in de kas geplant. De verduisterde planten waren duidelijk eerder in productie. Voldoende groeigraaduren trosinductie maken in de fase voor het planten is een voordeel om de vegetatieve fase in de kas korter te maken. Eind oktober werd waargenomen dat Fandango beperkt strekte en zijneuzen aan het ontwikkelen was. Achteraf bezien waren dat al tekenen van (beginnende) dormancy. Eind december werden er ook tekenen van dormancy geconstateerd bij Inspire. Door middel van cyclische belichting zijn beide rassen uit dormancy getrokken. Dormancy verknoeit de strekking van de bladsteel van jonge bladeren, bladeren blijven ook klein en stug, geeft een pauze in de trosinductie of doorgroei van de trossen en daardoor ook in oogst waardoor de 500g/m²/week in de winter niet is behaald. Ook raakt hierdoor de plant uit balans waardoor er weer (te hoge) oogstpieken en dalen optreden. Uiteindelijk kwam de best producerende behandeling uit op ruim 17kg/m². Dit is niet slecht. Echter, doordat de planten uit balans waren, heeft dit een negatief effect op de vruchtmaat. Het blijkt dat voor een verse (niet gekoelde) Fandango een daglengte van rond de 12 uur te kort is om dormancy te vermijden: tekenen van dormancy waren niet alleen in het najaar te zien, maar verrassend genoeg ook in het voorjaar (zie foto). Vermoedelijk is Fandango in de winter niet door de dormancy heengegaan ondanks dat de planten loskwamen door inzet van de cyclische belichting.  Bij Inspire traden tekenen van dormancy alleen op in het najaar. Vanaf week 47 was in de 18-uurskas de daglengte langer dan 12 uur met rood nabelichting. Dit heeft dormancy niet kunnen voorkomen. Mogelijk had het weken eerder moeten worden aangezet. Het verduisteren in het voorjaar heeft wel voor een doorgaande trosinductie gezorgd zodat er tot het einde van de proef in week 28 nog vruchten zijn geoogst. Om te zien welke potentie het verduisteren in het voorjaar had zijn een aantal planten van beide rassen overgeplant naar een andere proefafdeling. Hier is het blad geknipt van beide rassen en is gekeken hoeveel productie er nog volgde in de periode van begin augustus tot half september. Dit bedroeg een productiepotentieel van bijna 3 kg/m².

Concluderend
Vanuit energie bezien was dit een succesvolle proef: De input van gas en elektriciteit is gehalveerd. Plantkundig gezien is er veel geleerd, maar voor succesvolle implementatie in de praktijk moet (diepe) dormancy vermeden worden om zo beter in balans te kunnen gaan telen.

Dit project wordt gefinancierd door Kas als Energiebron, het innovatie- en actieprogramma vanuit het ministerie LNV en Glastuinbouw Nederland, Stichting aardbeionderzoek, Signify, Plant Sciences en Fresh Forward. Het onderzoek wordt uitgevoerd door Delphy ISFC en Plant Lighting,

(Tekst: Govert Trouwborst Plant Lighting & Vera Theelen Delphy ISFC, foto's: PlantLighting en ISFC Delphy)