Marktpositie WKK blijft onverminderd sterk

De marktpositie van de aan het net leverende gasmotor-WKK, blijkt in 2020 verbeterd te zijn ten opzichte van de al goede positie in 2019. De ‘overcapaciteit’ op de Nederlandse elektriciteitsmarkt is verder afgenomen door uitbedrijfname van de Hemwegcentrale en door een toenemende export. Daarnaast werkt de verhoging van energiebelasting en opslag duurzame energie (3e schijf elektriciteit) in het voordeel van de gasmotor-WKK voor het deel van de stroom dat zelf wordt gebruikt. Door deze veranderingen zijn de draaiuren en opbrengsten van netleverende WKK’s toegenomen. Het opgesteld WKK-vermogen is ten opzichte van 2019 nagenoeg gelijk gebleven.

Marktpositie 2022
Op basis van de positie in de ‘merit order’ wordt ingeschat hoeveel draaiuren WKK’s zullen gaan maken en wat de prijszettende installatie wordt [1]. De rentabiliteit van WKK is het afgelopen jaar verbeterd door de afnemende overcapaciteit, minder draaiuren van kolencentrales en toenemende export. Kolencentrales draaien minder vanwege hogere productiekosten ten opzichte van aardgascentrales, mede als gevolg van een hogere CO₂-prijs. Aardgascentrales zijn daarmee de meeste tijd prijszettend. Deze situatie is voor de aan het net leverende WKK gunstig. Daar komt nog bij dat gasmotor-WKK installaties in de tuinbouw alleen indirect worden geraakt door de stijging van de CO₂-prijs, in tegenstelling tot grote aardgascentrales.
[1] De marktprijs voor elektriciteit wordt bepaald door de duurste productie-eenheid die ingezet moet worden om aan de vraag te voldoen.

Alternatieve bronnen
De toename aan elektriciteit uit zon-PV neemt sneller toe dan eerder ingeschat. Daardoor neemt het aantal uren met zeer lage elektriciteitsprijzen midden op de dag al in 2022 verder toe. Deze ontwikkeling zet vooral in het tweede en derde kwartaal de draaiuren van de WKK onder druk. Op langere termijn is dit voor tuinders met een CO₂-behoefte een lastige ontwikkeling, omdat de CO₂ uit de WKK voor de teelt hard nodig is wanneer de zon schijnt. Draaiuren in het tweede en derde kwartaal komen dus onder druk te staan. Voor ondernemers is het daarmee zaak om zich te verdiepen in maatregelen om de impact van deze trend te beperken, bijvoorbeeld alternatieve CO₂-bronnen of energieopslag.

Noodvermogenpool
Op veel plaatsen is in 2022 sprake van beperkingen voor levering en/of teruglevering van elektriciteit. Dit levert zowel kansen als knelpunten voor WKK’s. In gebieden met beperkingen in het transportvermogen is (bedrijfs)uitbreiding alleen mogelijk door verhoogde inzet van de WKK. Ondernemers kunnen daar dan niet overschakelen naar verhoogde inkoop uit het net. Er zijn ook gebieden waar teruglevering met WKK’s maar beperkt kan plaatsvinden. De WKK met levering aan het net levert in de tuinbouw een steeds belangrijkere bijdrage aan het stabiel houden van het elektriciteitsnet. Bedrijven met WKK’s en belichting zijn flexibeler en kunnen zowel opregelen als afregelen. Steeds meer ondernemers met WKK’s en belichting doen mee in de noodvermogenpool van TenneT. Investeren in nieuwe WKK voor alleen netlevering is in het algemeen tot 2022 redelijk rendabel en hangt mede af van de inpassing. Een investering in een WKK voor eigen belichting blijft zeer rendabel.

Marktpositie 2024
Door toenemende levering van elektriciteit uit zon en wind komen de draaiuren voor gasmotor-WKK nog verder onder druk te staan. Ten opzichte van 2022 zullen de vollasturen in 2024 ongeveer 20% lager liggen. Vooral midden op de dag in het tweede en derde kwartaal zullen door zon-PV de elektriciteitsprijzen op veel dagen te laag worden voor de WKK om rendabel te kunnen draaien. In het eerste en vierde kwartaal zal de marktprijs steeds meer afhangen van de productie van windenergie. Het totaal aantal draaiuren neemt af, waarbij draaiuren verschuiven naar eerder ongebruikelijke uren zoals in de nacht of het weekend. Het lagere aantal draaiuren zal deels worden gecompenseerd door hogere opbrengsten in de uren dat er wel wordt gedraaid. Het inzetten van bestaande WKK’s voor eigen belichting (waarmee de inkoop van elektriciteit wordt vermeden, inclusief netkosten en energiebelasting), is ook in 2024 nog rendabel. Op basis van het huidige belastingregime is ook investeren in een nieuwe WKK voor eigen gebruik dan nog interessant. Investeren in een WKK voor netlevering is in 2024 risicovol met een dalend perspectief. Een groeiende onzekerheid is de inputvrijstelling die ter discussie kan komen te staan. Een aanpassing van het belastingregime kan consequenties hebben op de rentabiliteit van de WKK.

Marktpositie 2026
In 2026 is het aantal vollasturen ten opzichte van 2024 verder afgenomen tot ongeveer 2.200 uur. Er zal meer wind- en zonne-energie beschikbaar komen en verwacht wordt dat ook de export verder toeneemt. De toename van duurzame productie is doorslaggevend en zorgt ervoor dat WKK’s op andere uren gaan draaien en dat het gebruik van warmte en CO₂ geproduceerd met WKK’s daardoor nog lastiger wordt. In 2026 wordt tijdens 30% van alle uren al het fossiele vermogen uit de ‘merit order’ gedrukt door zon en wind. Door de groei van duurzame weersafhankelijke opwekking zal er een groeiende vraag ontstaan naar flexibel vermogen. Het aanbod van flexibele afname zal naar inschatting van BlueTerra achterblijven op de behoefte waardoor prijzen voor onbalansvermogen en noodvermogen naar verwachting zullen stijgen. Of WKK’s voor belichting een goede positie houden, hangt voor een belangrijk deel af van beleidskeuzes zoals met ODE. Het vooruitzicht voor het rendement van een nieuwe investering in een WKK voor netlevering anno 2026 is matig.

Doorkijk naar 2030
Op basis van de plannen in het Klimaatakkoord zal het vermogen in 2030 van wind en zon nog verder toenemen. De vollasturen van gasmotor-WKK’s zullen afnemen tot ongeveer 1.700 uur voor netlevering. De extremen in elektriciteitsprijzen zullen verder toenemen. Hierdoor zal het omzetverlies door het lagere aantal draaiuren gedeeltelijk worden gecompenseerd. Een belangrijke onzekerheid is de ontwikkeling van regelgeving en fiscaliteit. Daarnaast zorgen mogelijke aanpassingen van de marktinrichting en eventueel concurrerende technologieën zoals grootschalige batterijen voor onzekerheid over de rentabiliteit van de WKK in 2030.

Toelichting bij figuur:
Klik op de afbeelding voor een vergroting. Links: WKK Barometer voor levering aan het elektriciteitsnet dd. April 2021. Rechts: WKK Barometer voor levering voor eigen bedrijf dd. April 2021. De lichtblauwe wijzer geeft een ‘worst case’ scenario weer van het jaar 2026.

De Barometer is tot stand gekomen als onderdeel van Kas als Energiebron in opdracht van Glastuinbouw Nederland (via Kennis in je Kas) en het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. BlueTerra Energy Experts is een onafhankelijk adviesbureau op het gebied van energiebesparing en decentrale opwekking met WKK’s en duurzame energie.

Meer nieuws