Erik Bax (AAB): 'Warmtepompen onvoldoende op waarde geschat'
Begin dit jaar organiseerde glastuinbouw Nederland bijeenkomsten over het energieconvenant. Eén van de gastsprekers was energie-adviseur Erik Bax van AAB. Hij voorziet een veel grotere rol voor warmtepompen op tuinbouwbedrijven dan ze nu hebben, ook als aardgas niet volledig wordt afgezworen. Je kunt er bovendien mee verwarmen én koelen. Wat zijn de perspectieven?
Erik Bax is adviseur energie en CO2-emissie bij tuinbouw-adviesbureau en makelaardij AAB Nederland uit Maasdijk. Hij ging graag in op de uitnodiging van Glastuinbouw Nederland om een verhaal te houden over het technische potentieel van warmtepompen en hun belang voor de energietransitie binnen de sector. Die is nu nog bescheiden, maar zal de komende jaren flink groeien, vernamen de bezoekers van informatiebijeenkomsten over het nieuwe energieconvenant op 9 en 10 januari.
“Wat warmtepompen interessant maakt, is dat zij laagwaardige warmte met behulp van elektriciteit heel efficiënt kunnen opwaarderen”, vertelt de adviseur. “Je kunt het proces ook omkeren en warmtepompen benutten als koelinstallaties. In beide gevallen verbruiken zij stroom en die is eenvoudig duurzaam te produceren. In de transitie naar een fossielvrije glastuinbouw zullen warmtepompen een voorname rol gaan spelen, die hun huidige inzet ver overstijgt.”
Werkingsprincipe en warmtebronnen
Een warmtepomp voor verwarmingsdoeleinden werkt als een omgekeerde koelkast. Hij onttrekt in een verdamper warmte aan een laagwaardige warmtebron, waardeert deze via compressie op en draagt de warmte in een condensator over aan een warmtecircuit voor directe aanwending of opslag voor later gebruik. Geschikte warmtebronnen voor warmtepompen zijn alom aanwezig en kunnen variëren van extern aangevoerde restwarmte tot waterbronnen uit de ondergrond, oppervlaktewater, buitenlucht, te ontvochtigen kaslucht en rookgassen.
Efficiënt instrument
De efficiëntie (COP, coëfficiënt of performance) waarmee dat proces aan de gang wordt gehouden ligt voor een compressie-warmtepomp meestal tussen de 3 en 4,5 en voor een absorptiewarmtepomp (ook te gebruiken voor koeling) tussen de 1 en 2. “Een COP van 2 betekent dat een warmtepomp twee keer zoveel thermische energie oplevert als er aan elektrische energie wordt ingestopt”, licht Bax toe. “Ze zijn veel efficiënter dan e-boilers, die vooral gewild zijn als flex-instrument voor noodvermogen en het opwekken van hoogwaardige warmte. Die hebben een COP van maximaal 1.”
Laagwaardige warmte
De hoogte van de COP hangt voornamelijk af van het verschil tussen de hoogste temperatuur aan de kant van de warmteafgifte (condensor) en de laagste temperatuur aan de kant van de koude-afgifte (verdamper). Hoe geringer het temperatuurverschil, des te efficiënter de installatie zal werken.
Om die reden worden warmtepompen meestal ingezet om water te verwarmen tot maximaal 50 °C. “Maar daar kun je in de meeste gevallen heel ver mee komen”, zegt de pleitbezorger van deze duurzame energiecomponent. “Temeer daar er steeds intensiever wordt geschermd en luchtbehandeling wordt toegepast met actieve ontvochtiging en het terugwinnen van latente warmte. Het belang van hoogwaardige verwarmingsnetten wordt gestaag kleiner.”
Uitdagingen
Om warmtepompen een grotere rol te laten op tuinbouwbedrijven, moeten twee uitdagingen worden opgepakt: het lokaliseren van één of enkele warmte- en/of koudebronnen in de directe omgeving van het bedrijf en het inpassen van de benodigde apparatuur en randvoorzieningen, waaronder opslagfaciliteiten voor de korte (dag- tot weekbasis) en lange termijn (seizoensopslag).
“Gelijktijdigheid kan een issue zijn”, licht Bax toe. “De behoefte aan warmte is vooral in de winter aanwezig, terwijl het juist in de zomer eenvoudiger is om warmte te winnen en efficiënt op te waarderen.”
Evalueren en vooruit kijken
Het slim en kostenefficiënt inzetten van warmtepompen (ook daarover heeft de adviseur op de bijeenkomst het nodige gezegd) vergt altijd maatwerk en een zorgvuldige analyse van de beschikbare opties. Die variëren van gebied tot gebied en van bedrijf tot bedrijf.
“Het voornaamste doel is een verminderde afhankelijkheid – liefst onafhankelijkheid – van fossiele brandstoffen”, stelt de energie-specialist. “Evalueer daarom eerst het historische en huidige energieverbruik en onderzoek besparingsopties die nog niet zijn benut. Vraag je ook af wat er op korte en middellange termijn kan veranderen in de bedrijfsinrichting en in de beschikbaarheid van duurzame energiebronnen, zoals geothermie of een regionaal warmtenet. Wat zijn de plannen voor nieuwe of aanvullende scherminstallaties, groeilicht en luchtbehandeling? En voor eventuele bedrijfsuitbreiding? Ik ben er van overtuigd dat warmtepompen in veel scenario’s cruciaal zullen zijn om de kosten van warmte te drukken. Ze worden nu nog onvoldoende op waarde geschat, maar de interesse is door de sterk gestegen aardgasprijzen wel veel groter dan pakweg twee jaar geleden.”
De presentatie van Erik Bax (inclusief rekenvoorbeelden over kosten en rendement)) is te bekijken en downloaden via deze link.
