Wie gelooft er nog in de voornachtverlaging en de ochtenddip?

Als docent voor de leergroepen Het Nieuwe Telen krijg ik regelmatig de vraag of ik voor- of tegenstander ben van de voornachtverlaging en/of de ochtenddip. In mijn beleving is het zo’n 25 jaar geleden dat de voornachtverlaging in de tomatenteelt ontstond als een soort rage. Aan het einde van de middag moest de temperatuur in de kas in één klap flink worden verlaagd, hoe sneller hoe beter. Want dan worden de assimilaten naar de warme vruchten gestuwd, je wordt dus grover en je krijgt er sterke koppen en trossen van. Weliswaar zijn er vanaf het begin vraagtekens gezet.

Ik herinner me nog dat één van de gerenommeerde teeltadviseurs betoogde dat je na een zonnige dag de plant juist gelegenheid moet geven om de aangemaakte assimilaten te verwerken en dat de voornachtverlaging dit bemoeilijkt. Hij publiceerde zelfs opbrengstcijfers van tuinders die het wel en die het niet toepasten om dat te bewijzen. Maar het mocht niet meer baten. Hij was als een roepende in de woestijn.
Van meer recente datum, maar toch ook al vele jaren in zwang, is de zogenaamde ochtenddip. Na een nacht onder een al dan niet gesloten energiescherm moet je de kastemperatuur een korte duikeling laten maken. Hiervan wordt aangenomen dat je er sterke, korte trossen van krijgt. Zowel de voornachtverlaging als de ochtenddip worden algemeen beschouwd als generatieve acties en vormen het basisgereedschap van elke serieuze tomatenteler en voorlichter. Daar is lange tijd geen enkele discussie (meer) over geweest.

Het Nieuwe Telen
Vanuit de principes van Het Nieuwe Telen hebben we beide acties echter opnieuw tegen het licht gehouden. En dan rijzen toch wel de nodige twijfels. Warmere plantendelen kunnen meer assimilaten aantrekken, maar koudere bladeren geven de gevormde assimilaten ook trager af. Dus schiet je dan met een snelle afkoeling in de voornacht het doel niet voorbij? Bovendien stagneert de aanvoer van nutriënten waaronder calcium naar het groeipunt en vergroot je daardoor juist niet de kans op bijvoorbeeld neusrot? Door een snelle opbouw van de worteldruk kunnen ook vruchten gaan scheuren. En als je het gewas na een langzame opwarming hebt klaargezet voor de dag, wat doet dan een ochtenddip met de activiteit van de plant? Een hardloper gaat na de warming-up toch ook niet eerst even onder de koude douche staan om vervolgens aan de wedstrijd te beginnen?

WUR onderzoek
Mede naar aanleiding van deze twijfels is omstreeks 2010 door Wageningen University & Research (WUR) een uitgebreid onderzoek gedaan naar de effecten van temperatuurverloop op het gewas. De resultaten zijn gepubliceerd in een rapport: ‘Temperatuurstrategieën in geconditioneerde kassen, Effecten op groei, ontwikkeling en onderliggende processen bij tomaat’ (Rapport GTB-1123, beschikbaar op de website van Kas als Energiebron. In het kort komt het erop neer dat alle drie de hypothesen, die vanuit de praktijk als basis voor de voornachtverlaging en de ochtenddip worden beschouwd, in dit onderzoek zijn ontkracht:

  • Een voornachtverlaging zorgt niet voor meer assimilatentransport naar de vruchten en geeft geen verhoging van het vruchtgewicht;
  • De strekking in de ochtend is niet te beïnvloeden met de temperatuurstrategie (ochtenddip);
  • De meeste strekking vindt niet in de ochtend, maar in de avond plaats.

Dat was dus erg goed nieuws voor Het Nieuwe Telen, waarin onder andere wordt gepleit om aan het begin van de dag het scherm langer dicht te houden en aan het einde van de middag het scherm eerder (80%) te sluiten, om zo de plant te beschermen tegen de negatieve effecten van uitstraling. De bijvangst is bovendien een betere vochtbeheersing en effectieve benutting van de gratis energie van de zon.

Nieuwe ervaringen
Deze nieuwe inzichten lijken nu bijna tien jaar later langzaam door te dringen in de praktijk. Gelukkig hebben we ook steeds betere sensoren om dit met harde feiten te onderbouwen. Gewichtsmetingen maken duidelijk dat een voornachtverlaging aantoonbaar de groei afremt. Thermografische beelden laten zien dat een ochtenddip kan leiden tot meer waterstress zodra het zonnetje echt doorkomt. Van steeds meer telers hoor ik dat ze gaandeweg afstappen van hun zo vertrouwde voornachtverlaging en ochtenddip en eigenlijk alleen maar positieve gevolgen zien. Een prima groei in de kop, goede zetting en sterke trossen. Intussen hebben ze dan ook geleerd dat de gewenste gewasontwikkeling (generatief/vegetatief) veel eenvoudiger kan worden bereikt door een stabiele verhouding tussen etmaaltemperatuur en lichtsom op dagelijkse basis aan te houden en de plantbelasting te beheersen. Dat stabiliseert de assimilatenbalans en dat heeft een gunstige uitwerking op vrijwel alle plantprocessen en de plantgezondheid.

Gelovigen en afvalligen
Wat mij nu bezig houdt, is dat deze telers mij soms toevertrouwen dat ze dit nauwelijks aan hun collega’s durven te vertellen. Want als je afwijkt van de groep, of het advies van een gezaghebbende voorlichter ter discussie stelt, dan word je al snel als een afvallige beschouwd en niet meer serieus genomen. Niet zelden keren ze daarom onder de ‘groepsdruk’ zelfs terug naar de oude methoden. Je zou bijna gaan denken dat de voornachtverlaging en de ochtenddip onderdeel uitmaken van een soort geloofsovertuiging. Nu mag iedereen natuurlijk een eigen mening hebben. Dat is juist goed voor de discussie. Maar als je daardoor niet meer openstaat voor nieuwe inzichten en feiten, dan stagneert de ontwikkeling en stilstand is achteruitgang.

Autonomous Greenhouse Challenge Tomaat
Het laatste nieuws is nu dat het team van de Automatoes de Autonomous Greenhouse Challenge Tomaat van WUR dit jaar heeft gewonnen, helemaal zonder voornachtverlaging of ochtenddip. Ze hebben volgens zeggen in hun teeltstrategie naast slimme computeralgoritmen de principes van Het Nieuwe Telen/Plant Empowerment toegepast, onder andere door een vaste temperatuur/licht-verhouding aan te houden en consequent te schermen tegen uitstraling. Zo maakten ze optimaal gebruik van de groeikracht van de plant en daarmee realiseerden ze de hoogste opbrengst, de beste kwaliteit en teelden ze het meest efficiënt en duurzaam.

Samen werken aan duurzaamheid
Hopelijk is dit een aanleiding voor de aanhangers om de veronderstelde voordelen van de voornachtverlaging en ochtenddip nog eens te heroverwegen en voor de afvalligen een aanmoediging om met hun nieuwe ervaringen ‘uit de kas’ te komen. Want efficiënt, duurzaam, en winstgevend telen, dat is de echte uitdaging waar de hele tuinbouwsector voor staat. Daar moeten we met z’n allen eensgezind aan werken, nieuwe inzichten kritisch toetsen en ook oude, achterhaalde inzichten durven loslaten. Intelligente computeralgoritmen kunnen ons daarbij helpen, want die werken niet op basis van gevoel en gewoonten, maar alleen met feiten. Ze hebben geen moeite om over te stappen naar nieuwe strategieën als die betere resultaten geven. De uitkomst van de Autonomous Greenhouse Challenge geeft overduidelijk aan hoe daarmee de transitie naar een duurzame en winstgevende glastuinbouw versneld kan worden.

Meer nieuws Het Nieuwe Telen